DENKMAL is een artistiek-politiek kunstwerk dat op 4 maart 2020 als geschenk is aangeboden aan de burgers van Gemeente Oude IJsselstreek. Het werk is uitgevoerd in 2022 en werd onthuld op 8 juni 2023.DENKMAL is een oproep de samenhang tussen de menselijke psyche, de maatschappij en het milieu te herstellen en te koesteren. Alleen in deze samenhang heeft het leven van mensen op aarde een toekomst.

DENKMAL, de aanleiding
In het Gemeentewapen van de voormalige Gemeente Gendringen, nu Gemeente Oude IJsselstreek, bevinden zich drie ringen. Deze drie ringen verbeelden de samenhang tussen mens, maatschappij en milieu; de samenhang tussen deze drie ecologieën waarop deze gemeente is gebouwd. Gemeente Gendringen is gefuseerd tot Gemeente Oude IJsselstreek waarbij de drie ringen naar het nieuwe wapen zijn meeverhuisd. De boodschap van de samenhang tussen mens, maatschappij en milieu is echter verloren geraakt. DENKMAL wil die gemeentelijke grondslag opnieuw activeren.

Het voormalige gemeentehuis van Gendringen met het wapen met 3 ringen.

Tekeningen voor DENKMAL uit 2020. De schaalvorm vormde het uitgangspunt, niet met de opening naar boven maar in DENKMAL is de holte naar de grond gericht. De schaal speelt in de filosofie, bij Aristoteles en bij Heidegger, een belangrijke rol in hun visie op 'zijn' en hoe dat zich in het 'zijnde' van een object, bij hun de schaal, uitdrukt.

Eind jaren vijftig van de vorige eeuw plantte de Gemeente Gendringen drie bomen voor het gemeentehuis. De drie bomen vertegenwoordigden de drie ringen uit het gemeentewapen van Gendringen. De bomen stonden dicht bij elkaar, in een boomgroep. De rijmvorm van ringen en bomen maakt deze boomgroep tot een levend verhaal. De drie ringen in het gemeentewapen vertegenwoordigen de samenhang tussen mens, maatschappij en milieu. Dit gemeentelijke teken, de missie van de gemeente, die wordt belichaamd in drie bomen getuigt van een diep inzicht; de boomgroep vormde een vroeg ecologisch kunstwerk in de openbare ruimte; minimaal en conceptueel, en levend.De drie bomen stierven rond 2020 door droogte; klimaatverandering dringt door in de diepste haarvaten, ook in verhalen en in verbanden. De berken moesten omgezaagd en alleen de lage stronken bleven achter. In het gemeentewapen waren nu de ringen en het motto mens, maatschappij en milieu, vijftien meter daarvandaan de drie houten stronken die stemloos waren geworden. De verbinding tussen de drie ringen in het wapen en de aanplant van de bomen was verloren gegaan. De verbinding hiertussen wil DENKMAL opnieuw activeren.

Links het gemeentehuis in de jaren '40, en rechts rond 1960 met de drie berken.

DENKMAL wordt gevormd door drie bronzen gedenkplaten op de stronken van de drie dode bomen. DENKMAL is een oproep de samenhang tussen de drie ecologieën te vieren en te doordenken, maar ook de vraag te stellen waarom deze samenhang juist in de Achterhoek zo onbelangrijk is geworden.

De drie bomen zijn rond 2020 één voor één doodgegaan door de droogte als gevolg van opwarming van klimaat. De wortels waren verstrengeld; toen de eerste boom stierf volgden de andere twee snel daarop. Nu is er in de huidige gemeente geen kennis en bewustzijn meer wat de drie ringen in het gemeentewapen betekenen. De betekenis van de centrale identiteitsdrager van de gemeente is verloren gegaan.

DENKMAL betekent in het Duits 'herinneringsmonument' en is ook een 'mal' voor het denken. DENKMAL gaat over het gemeenschappelijk verlies van betekenis en bewustzijn over hoe 'gemeenschap' wordt opgebouwd.Gemeente bestaat uit twee zinsdelen: de 'ge' en de 'meent'. De meent zijn de gronden die van oudsher in gemeenschappelijke handen en in gemeenschappelijk gebruik zijn. In het Engels heten die gronden 'commons', wat verwijst naar community maar ook naar communisme. Ge in de Nederlandse en Duitse taal is verzamelend en brengt bijeen waarvoor de Ge- is geplaatst. Ge-sternte zijn alle sterren, ge-schiedenis verzamelt wat is geschied, enzovoorts. De Ge in Gemeente Gendringen verzamelt de drie ecologieën – mens, maatschappij en milieu, brengt ze bijeen.Gemeenschap is niet alleen iets dat op 'samen' is gericht – dat is wat gemeenschap vandaag is geworden – maar gemeenschap biedt ruimte, en maakt mogelijk. De ruimte voor menselijke individuele expressie en creativiteit staat niet tegenover het gemeenschappelijke maar menselijke individuele expressie en creativiteit maakt gemeenschap mogelijk. Steeds meer echter is gemeenschap datgene geworden dat de groep versterkt en de enkeling, de ander buitensluit. Gemeenschap kan pas werkelijk bestaan wanneer ze in evenwicht met de omgeving is waarin ze verblijft, anders is gemeenschap alleen een kracht om te kunnen exploiteren en uitbuiten. Vandaag is het belangrijker dan ooit dat we leren te leven in de samenhang tussen de mens, de menselijke gemeenschap en de leefomgeving; in de gemeenschap met alle levende organismen op deze aarde.

Achtergrond van DENKMAL
In de jaren '50 en '60 stond de samenhang tussen de mens, maatschappij en milieu centraal en hierop is de moderne samenleving gebouwd. De samenhang tussen deze drie – mens, maatschappij en milieu – wordt vertegenwoordigd in de drie ringen van het oude gemeentewapen van Gendringen die na de fusie met Gemeente Wisch zijn meeverhuisd naar het nieuwe gemeentewapen van Gemeente Oude IJsselstreek. Tegenwoordig weten we niet meer wat deze drie ringen betekenen.

Gemeente Gendringen + Gemeente Wisch = Gemeente Oude IJsselstreek

De samenhang tussen de mens – de rijke en levende menselijke geest –, de maatschappij – sociaal, rechtvaardig en vitaal – en het milieu – organisme = leefomgeving – is ernstig aangetast. Toch hebben we als individu en als gemeenschap niets meer dan alleen deze drie tot onze beschikking. Deze drie is wie we zijn. Dat wisten we al in de jaren '60, de Gemeente Gendringen liep ermee voorop, maar we zijn dit inzicht kwijtgeraakt. Drie bronzen dekplaten liggen op de dode stronken, als grafzerken, die ons voor lange tijd zullen herinneren aan de drie bomen, de boomgroep, die de samenhang belichaamt.

Visie

Vandaag bevindt de samenhang tussen mens, maatschappij en milieu – de drie ecologieën – zich in een diepe en verstrengelde crisis. Die komt tot uitdrukking in klimaatverandering, de natuur als monocultuur en het verlies van biodiversiteit, de toename van sociale en economische ongelijkheid, van afnemende democratie en het verlies van een gedeelde (kennis) werkelijkheid. Sociale massamedia en een technologische dystopie verwoest de sociale cohesie, schakelt de menselijke geest gelijk, en tast het geestelijk welzijn aan. Op de valreep komt de autonomie van de mens door Kunstmatige Intelligentie (AI) in gevaar."20 politieke partijen in de Tweede Kamer, 200 televisiezenders en 20 soorten pindakaas in de supermarkt."DENKMAL herinnert ons aan de samenhang tussen 'De drie ecologieën' als de belangrijkste identiteitsbron van de nieuwe Gemeente Oude IJsselstreek: de afhankelijkheid en samenhang van mens, maatschappij en milieu. Niet alleen de natuurlijke leefomgeving en het sociale zijn aangetast geraakt, juist de menselijke geest, ooit rijk en vitaal, staat aan hetzelfde verval bloot.Als de samenhang tussen de drie verloren gaat, verliezen we onszelf.We moeten ons denken vernieuwen, geestelijk in beweging brengen. Om ons voor te bereiden nog duizenden jaren voor deze aarde te zorgen. Het is deze boodschap van het openbare kunstgeschenk DENKMAL dat wij aan de gemeenschap aanbieden.

DENKMAL is tot stand gekomen met financiële ondersteuning van Stichting Stokroos, Stichting Nieuwe IJssel en Gemeente Oude IJsselstreek.

Gendringen, Grotestraat, zomer 2024

Winter, 2023

COLOFONDENKMAL is geïnspireerd op 'Les Trois Ecologies' van Félix Guattari, een boek uit 1989. Deze psychiater/therapeut en sociaal filosoof stelt in 'De Drie Ecologieën' het verband centraal tussen de ecologie van de geest, de ecologie van het sociale en de ecologie van het leefmilieu. Alle drie staan onder regime van een zich verder uitstrekkend en uitputtend kapitalisme. De ecologie van de leefomgeving in de Achterhoek, waarin Gendringen ligt, wordt gegijzeld door het agro-industrieel complex. Misplaatste loyaliteit met deze sector leidt tot psychische en sociale gelijkschakeling en afbraak van de psychische, sociale en biologische rijkheid en diversiteit.DENKMAL is een artistiek-politiek kunstwerk dat het wat verkent, en ook het hoe moderne kunst kan bijdragen aan een nieuwe vorm van kennis die nodig is om als menselijke enkeling (met hoofd, hart en intuïtie) de eigen tijd te leren vormgeven. "Ieder mens is een kunstenaar" zei de Duitse kunstenaar Joseph Beuys. Daarmee bedoelde hij dat iedereen kan bijdragen aan het vormgeven van de psyche, het sociale en van de wereld waarin de mens leeft tezamen met alle andere levende organismen en niet-levende omgevingen.- Het concept en het kunstwerk DENKMAL is een eigen initiatief en geproduceerd door Johannes Bongers. Een selectie van diens werk is te zien op Boolean Works.- Boomdoorsneden zijn omgezet door Laserontwerp Lichtenvoorde- Bronsgieten door Jan te Kulve, Eibergen- DENKMAL is tot stand gekomen met financiële ondersteuning van Stichting Stokroos, Stichting Nieuwe IJssel en Gemeente Oude IJsselstreek.

Goedendag gewenst

Wij houden je op de hoogte

• Ga door

© 2023 DENKMAL, PER-SOON, GROND, ANDSTERDAM, SOOOS en Gemeente Nieuwe IJssel zijn een initiatief van Stichting Nieuwe IJssel. Alle rechten voorbehouden.